مناط الأحکام (کتاب)«مناط الاحکام»، تالیف ملا نظر علی طالقانی (۱۳۰۶- ۱۲۴۰ ق.) به زبان عربی است و موضوع آن علم اصول می‌باشد. تالیف کتاب، در سال (۱۳۰۳ ق.) به پایان رسیده و در سال (۱۳۰۴ ق.) چاپ شده است. شیخ آقا بزرگ تهرانی، در جلد ۲۲ کتاب عظیم «الذریعه»، از این کتاب، به بزرگی و عظمت یاد می‌کند. ۱ - ساختارکتابکتاب، مشتمل بر دو فن است: فن اول، در فروع و ظواهر و فن دوم، در بواطن و سرائر. هر کدام از دو فن، دارای بحرهای جداگانه و هر بحر به نهرهای مستقل منشعب می‌گردد که مؤلف در هر بحر و نهری مطالب و مسائل اصولی و غیر اصولی را بیان می‌کند. فن اول که در فروع و ظواهر است، دارای پانزده بحر می‌باشد و هر بحر هم دارای تعدادی نهر است و فن دوم که در بواطن و سرائر است، شامل پنج بحر و هر بحر به چند نهر تقسیم می‌گردد. به دلیل اینکه مؤلف، شاگرد شیخ انصاری بوده است، در کتاب، بسیاری از گفته های استاد خود را نقل می نماید. ۲ - گزارش محتوامؤلف، کتاب را با حمد و ثنای خداوند آغاز می‌کند و سپس به مطالب و مباحث اصولی در فن اول می پردازد. ۲.۱ - فن اولفن اول، در فروع و ظواهر است و بحرهای ذکر شده در آن عبارت است از: ۱. در بیان ما یتناهی و ما لا یتناهی است؛ این بحر، دارای سه نهر، یک تنبیه و یک فرع می‌باشد؛ [۲]
مناط الاحکام، طالقانی، نظرعلی، ص۳.
۲. در بیان شی ء کثیری که لازمه اش شی ء قلیلی است که ضد آن می‌باشد؛ این بحر، دارای سه نهر و یک تنبیه است؛ ۳. در بیان علت تشریع و علت تعمیم است؛ این بحر، شامل سه نهر می‌باشد؛ ۴. در بیان حفظ نظام است؛ این بحر، شامل پنج نهر و یک تنبیه است؛ ۵. در بیان اینکه ضرورت‌ها، امور ممنوع را مجاز می‌کند و ضرورت، گاهی موجب عدم امکان کامل می‌شود؛ در نتیجه، شی ء به صورت ناقص انجام می‌گردد و... ؛ این بحر، شامل پنج نهر و یک تنبیه است؛ ۶. در بیان تلازم حدوث و بقاء است؛ این بحر، سه نهر را در بر دارد؛ ۷. نهی در معاملات همچون نهی در عبادات موجب فساد می‌شود: این بحر، شامل سه نهر، یک تحقیق و یک تنبیه می‌باشد؛ [۳]
مناط الاحکام، طالقانی، نظرعلی، ص۳۲.
۸. در بیان اینکه حکم وضعی، مجعول است یا خیر؟؛ این بحر، شامل پنج نهر، یک قاعده و دو تنبیه و یک توضیح است؛ ۹. در بیان عناوین اولیه و ثانویه می‌باشد؛ این بحر، دارای دوازده نهر و چند تنبیه است؛ ۱۰. در بیان ولایات است؛ این بحر، شامل ده نهر می باشد؛ ۱۱. در باره پاره ای از احکام نیت می‌باشد؛ این بحر، شامل سه نهر و یک تنبیه می باشد؛ ۱۲. در بیان پاره ای از امور که به «دلیل»، مربوط می‌شود؛ این بحر، شامل چهار نهر است؛ [۴]
مناط الاحکام، طالقانی، نظرعلی، ص۲۱۰.
۱۳. در بیان استصحاب است؛ این بحر، شامل چهار نهر می‌باشد؛ ۱۴. پاره‌ای از احکام نیابت و وکالت ؛ این بحر، شامل چهار نهر است؛ ۱۵. در بیان اینکه «کلی»، همان گونه که می‌تواند ملک باشد، مالک نیز می‌تواند باشد؛ این بحر، شامل شش نهر است و چند تنبیه. ۲.۲ - فن دومفن دوم، در بواطن و سرائر است و بحرهای ذیل را شامل می‌گردد: ۱. در بیان عالم اعلی و شامل دو نهر است؛ [۵]
مناط الاحکام، طالقانی، نظرعلی، ص۳۴۵.
۲. در بیان ارواح مجرده و شامل چهار نهر می‌باشد (شامل مباحث کمال صفات و ملکات، نفس نامیه موجود در نباتات و حیوانات و انسان، نفس حیوانی، نفس انسانی، عالم قدر و...) ؛ ۳. در بیان احادیث مربوط به ارواح و شرح آنها می باشد و پنج نهر دارد و اخبار و روایات مربوط به بحث را مورد شرح و بررسی قرار می‌دهد؛ [۶]
مناط الاحکام، طالقانی، نظرعلی، ص۳۹۹.
۴. در باره مطالب متفرقه عالیه می باشد و شامل سه نهر است (شامل تجسم اعمال، جهاد با نفس و علاج امراض آن و بیان شباهت انسان به عالم کبیر)؛ ۵. پیرامون قرآن و تفسیر آن و یک نهر دارد. [۷]
مناط الاحکام، طالقانی، نظرعلی، ص۴۳۶.
۳ - وضعیت کتابکتاب، بدون فهرست موضوعات و مطالب است و فاقد پاورقی و ذکر منابع می باشد. ۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. رده‌های این صفحه : کتاب شناسی | کتب اصولی شیعه
|